Ακαδημία Πλάτωνος: Η μουσειοποίηση του πάρκου και ο πράσινος εξευγενισμός

November 2, 2023 by aporrox

Πάνος Κούρος

Το 2002 η Αθήνα ζούσε στον πυρετό των Ολυμπιακών Αγώνων. Ήταν η χρονιά που νομοθετήθηκε η χωροθέτηση του μουσείου μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος. Την ίδια χρονιά, η ομάδα Αστικό Κενό πραγματοποίησε τη δράση Αποχαιρετώντας την ελεύθερη πόλη – γεύμα στην Ακαδημία Πλάτωνος. Μπορούμε να σκεφτούμε το γεύμα αυτό ως ένα ενσώματο, συμμετοχικό (και όπως έχω γράψει, μνημοτεχνικό) συμβάν, που επισήμανε τη σημασία του ελεύθερου και ανοιχτού δημόσιου αρχαιολογικού χώρου για την πόλη. «Στην πίεση της εξυγίανσης και κεντρικού ελέγχου που υφίστανται οι δημόσιοι χώροι στην προ-Ολυμπιακή Αθήνα, το γεύμα στην Ακαδημία θέλει να υπενθυμίσει τη δυνατότητα του δημόσιου χώρου να δεξιώνεται τη διαφορά και τη δυνατότητα των ερειπίων να φιλοξενούν την περιπλανώμενη αναζήτηση ελεύθερης κίνησης μέσα στη ζωή της πόλης.» (βλ. urbanvoidathens.wordpress.com/actions/urban-void-9/) Είναι σήμερα το πάρκο στην Ακαδημία Πλάτωνος ένα επιτυχημένο παράδειγμα συνδυασμού ανεπίσημου πάρκου και ανοιχτού αρχαιολογικού χώρου, όπου ο δημόσιος χώρος λειτουργεί προσελκύοντας διαφορετικούς ανθρώπους και κοινωνικές ομάδες που τον βιώνουν από κοινού. Συνδυάζει τη δημόσια λειτουργία του πάρκου και την εμπειρία σύνδεσης των αρχαιοτήτων με την καθημερινή ζωή. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο αρχαιολογικό πάρκο του Φιλοπάππου, έναν επίσης ανοιχτό αρχαιολογικό χώρο στην Αθήνα, με ελεύθερη πρόσβαση όλες τις ώρες. Χρειάζεται να επιμείνουμε στη σημασία αυτής της ποιότητας αστικής ζωής (που αποσιωπάται προκειμένου να αναδειχθεί το αφήγημα της «ανάπτυξης» και «αναβάθμισης της καθημερινότητας των κατοίκων») και να την θέσουμε εξαρχής ως ζητούμενη σε κάθε εγχείρημα σχεδιασμού του αρχαιολογικού πάρκου.

Το πάρκο ενός μουσείου, το πάρκο που σχεδιάζεται γύρω από ένα μουσείο και ανήκει σε αυτό δεν είναι ίδιος δημόσιος χώρος με εκείνον ενός πάρκου. Στο πάρκο ενός μουσείου αναπτύσσονται επιτηρούμενες έμμεσα ή άμεσα δραστηριότητες, που περιορίζουν την ελευθερία και το δικαίωμα στην ταυτότητα που παρέχει ο δημόσιος χώρος. Ο σχεδιασμός του ακολουθεί δυνατότητες και περιορισμούς που επιβάλλονται από τη λειτουργία του μουσείου. Αντίθετα, το πάρκο, όπως το γνωρίζουμε στην ιστορική παράδοση του αστικού δημόσιου πάρκου (που έχει τις απαρχές στον αγγλικό πάρκο-τοπίο του διαφωτισμού) βασίζεται στον ανοιχτό, λειτουργικά ελεύθερο χώρο που προσφέρει χώρους συναναστροφής και ορατότητας αλλά και απομόνωσης και μη ορατότητας, χώρους ετερογενείς, απροσδόκητους σε όλες τις κατηγορίες πολιτών, χωρίς διάκριση. Έχουμε ακόμη σήμερα την εμπειρία του δημοκρατικού αυτού αστικού πάρκου.

Η ανέγερση ενός μουσείου μέσα στο πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος μετατρέπει το πάρκο σε πάρκο μουσείου. Θα πρέπει να δούμε την πολιτική αυτή απόφαση στο πλαίσιο μιας τάσης μουσειοποίησης των πάρκων, η λειτουργία των οποίων συνδέεται με πυκνά πολιτιστικά προγράμματα και εμπορικές δραστηριότητες, που ρυθμίζουν συμπεριφορές και δημιουργούν αποκλεισμούς. Όλο και περισσότερο, ο σχεδιασμός των πάρκων τον 21^ο αιώνα συνδέεται με στρατηγικές νεοφιλελεύθερης αστικής ανάπτυξης με ισχυρές συμπράξεις που ευνοούν την συσσώρευση ιδιωτικού κεφαλαίου, την υπεραξία ακινήτων, την τουριστικοποίηση, χωρίς καμία κοινωνικο-χωρική πολιτική που να αποτρέπει τον εκτοπισμό των κατοίκων και την εκτόξευση των ανισοτήτων. Τυπικό παράδειγμα είναι το High Line στη Νέα Υόρκη, ένα πάρκο με επιτηρούμενο δημόσιο χώρο, στο οποίο μπορούν να κοιμηθούν τουρίστες αλλά όχι άστεγοι, σχεδιασμένο ως τουριστική ατραξιόν και μοντέλο υπερ-εξευγενισμού της περιοχής του Chelsea. Το High Line είναι ταυτόχρονα παράδειγμα «πράσινου εξευγενισμού» ή «οικο-εξευγενισμού», όπου η φύση, τα ερείπια και το πράσινο χρησιμοποιούνται ως εργαλεία για την ανατίμηση της αξίας των ιδιοκτησιών.

Η μουσειοποίηση του πάρκου της Ακαδημίας Πλάτωνος οδηγεί σε ένα νέου τύπου ελεγχόμενο δημόσιο χώρο. Το επιχείρημα δεν είναι τόσο ότι η ανέγερση του μουσείου θα περιορίσει την έκταση του δημόσιου χώρου, όσο ότι θα αλλάξει ριζικά τον χαρακτήρα του, όπως τον εννοούμε ως χώρο δράσεων και διαδράσεων ανάμεσα σε διαφορετικούς ανθρώπους και ομάδες, που αναπτύσσονται ελεύθερα, χωρίς να υπόκεινται σε έλεγχο. Το κίνημα για την «ισότητα στα πάρκα» είναι ένας από τους τρόπους για την ανατροπή του σημερινού σχεδίου μουσειοποίησης του πάρκου και του αποπολιτικοποιημένου, ψευδο-δημόσιου χώρου που εγκαθιστά. Και ταυτόχρονα, για την ανάσχεση του πράσινου εξευγενισμού της περιοχής που θα ακολουθήσει.

Φωτ.: Πάρκο μουσείου, Παρίσι, Quai Branly, Πάνος Κούρος 2023

Aντι-μνημεία στα ερείπια αυτοσχέδιων καταυλισμών «ζούγκλας»

July 22, 2023 by aporrox

Aντι-μνημεία στα ερείπια αυτοσχέδιων καταυλισμών «ζούγκλας»

Πάνος Κούρος, Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πανεπιστήμιο Πατρών

με τους/τις φοιτητές/-τριες αρχιτεκτονικής : Κωνσταντίνα Βαρτζιώτη, Ιωάννα Παπαϊωάννου, Δημήτρη Πασχάλη, Ειρήνη Τζεδάκη

H εισήγηση θα παρουσιάσει μια αρχειακή μεθοδολογία για το σχεδιασμό αντι-μνημείων, εστιάζοντας σε ανοιχτά και επιτελεστικά μοντέλα μνημόνευσης που, εκτός άλλων, ενσωματώνουν διαδικασίες της αρχαιολογίας για να εμπλέξουν ενεργά τους πολίτες στις εργασίες της μνήμης, ανεγείροντας ανταγωνιστικές δημόσιες σφαίρες. Η μεθοδολογία αναπτύχθηκε στο πλαίσιο των ερευνητικών δράσεων και μαθημάτων του Εργαστηρίου Έρευνας Τέχνης στη Δημόσια Σφαίρα του Πανεπιστημίου Πατρών. Η έρευνα εστίασε στον αυτοσχέδιο καταυλισμό προσφύγων στις εκβολές του ποταμού Μείλιχου στην Πάτρα που ισοπεδώθηκε από τις αρχές το καλοκαίρι του 2009. Με την κατεδάφιση των κατοικιών και την ολοσχερή καταστροφή του οικισμού, έχει αφανιστεί κάθε υλικό ίχνος και έχει διαγραφεί η μνήμη του από την ιστορία της πόλης. Οι εργασίες εστίασαν στην ανεύρεση και επιτελεστική αρχειοθέτηση των οπτικο-ακουστικών αφηγήσεων που δημιούργησαν και δημοσίευσαν στο διαδίκτυο οι ίδιοι οι κάτοικοι του καταυλισμού, καθώς και στους τρόπους επανεισαγωγής τους στη δημόσια σφαίρα και στο δημόσιο χώρο ως μέρος των σεναρίων των αντι-μνημείων. Ο σχεδιασμός των αντι-μνημείων διατηρεί την πρόθεση συμβολικής ενσωμάτωσης της απώλειας και της εξαφάνισης σε ένα διευρυμένο πεδίο μνημόνευσης, που περιλαμβάνει το περιβαλλοντικό και οικονομικό οικοσύστημα: τον υπολειμματικό αστικό χώρο εγκατάστασης του καταυλισμού, καθώς και την κυριολεκτική ζούγκλα που διαδέχθηκε τον καταυλισμό-ζούγκλα, όπως ονομάζουν οι αρχές τις μορφές αυτές οργάνωσης της κοινωνικής ζωής στην Πάτρα, στο Calais και αλλού.

Εργασίες μνήμης σε ακραία περιβάλλοντα της σύγχρονης μετανάστευσης

July 22, 2023 by aporrox

Eπιστημονική συνάντηση Αρχαιολογικοί Διάλογοι 2023, στη Σύρο, 27-29 Μαίου

17.00-18.00 Εργασίες μνήμης σε ακραία περιβάλλοντα της σύγχρονης μετανάστευσης

Συντονιστής: Πάνος Κούρος, Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πανεπιστήμιο Πατρών

H συνεδρία θα συζητήσει μεθόδους και πρακτικές της σύγχρονης τέχνης που εκκινούν από τις έννοιες της αντι-μνήμης και του αντι-μνημείου, για να φέρουν στο παρόν χαμένες και αποσιωπημένες ιστορίες της σύγχρονης μετανάστευσης, εμπλέκοντας ενεργά τους πολίτες στην εργασία της μνήμης. Πώς μπορούμε να εργαστούμε για τη σημείωση της μνήμης των εμπειριών ζωής στους κατεστραμμένους προσφυγικούς καταυλισμούς ή στις απομονωμένες ζώνες τράνζιτ; Πώς ερχόμαστε σε επαφή με τραυματικές πτυχές της πρόσφατης ιστορίας της πόλης και δημιουργούμε ένα πεδίο ενεργής μνήμης που αντιτίθεται στις κυρίαρχες αφηγήσεις και προκαλεί το κοινό να πάρει θέση για αυτό που συνέβη, για τις ανθρώπινες απώλειες, τις μη αναγνωρισμένες παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων; Πώς ενεργοποιούμε την κοινωνική μνήμη όταν δεν έχει απομείνει κανένα υλικό ίχνος; Πώς διαχειριζόμαστε τα ψηφιακά ευρήματα; Πώς μπορούμε, χρησιμοποιώντας μεθόδους της αρχαιολογίας, να παρέμβουμε στις κατασκευές της μνήμης, δημιουργώντας διαλογικές δημόσιες σφαίρες και δυνατότητες πολιτικού ανταγωνισμού και δράσης;

Τα αντι-μνημεία που σχεδιάστηκαν με αφορμή τα μεγάλα τραυματικά γεγονότα του 20ου αιώνα ανέδειξαν αντι-ιεραρχικές, αντι-θεαματικές, επιτελεστικές και εφήμερες πρακτικές σημείωσης της μνήμης, ενσωματώνοντας συμβολικά την απώλεια και την εξαφάνιση. Η σύγχρονη συνθήκη βίαιου εκτοπισμού και μετακίνησης στις πολιτικές και πολιτισμικές αλληλεξαρτήσεις προτρέπει να φανταστούμε τρόπους κατασκευής της μνήμης σε ένα σύνθετο, διευρυμένο πεδίο που περιλαμβάνει ταυτόχρονα τους μετασχηματισμούς και τις επιπτώσεις στο γήινο και οικονομικό οικοσύστημα. Σε αυτό το πεδίο αποκτούν σημασία τόσο η ιστορία ανακυκλήσεων των υλικών και διαδικτυακών ιχνών όσο και τα ασταθή χωρικά τους πλαίσια στις γεωλογικές, οικονομικές και μιντιακές τους διαρθρώσεις και συγκρούσεις.

Πάνος Κούρος, Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων, Πανεπιστήμιο Πατρών και Κωνσταντίνα Βαρτζιώτη, Ιωάννα Παπαϊωάννου, Δημήτρης Πασχάλης, Ειρήνη Τζεδάκη, φοιτητ(ρι)ες αρχιτεκτονικής: Aντι-μνημεία στα ερείπια αυτοσχέδιων καταυλισμών «ζούγκλας».

Γιάννης Παπαδόπουλος, Βάλτοι, έλη και τέλματα ως ασταθή μνημεία.

Μαρία Λάλου και Skafte Aymo–Boot, Το Αντιμνημείο, προβολή ταινίας (16’).

Conversation rather than conservation. Ruin as potentiality

October 2, 2022 by aporrox

In this artist talk, Panos Kouros will discuss certain directions in his artistic practice which touch on the experiential and political dimension of archaeology. In these works, various in- and ex-situ performative, peripateric and dialogical practices are used to free ruins and archaeological sites from their symbolic and national narratives and reclaim them as public space, as space for conversation rather than conservation, as potentiality in open-ended processes.

Panos Kouros

2021-22 Visiting Artists

GENE RAY, “DEFENDING THE DEAD, DESECRATING MONSTERS: ICONOCLASTIC CLASS STRUGGLE IN SO-CALLED PUBLIC SPACE”

November 22, 2019 by aporrox

In public squares and spaces everywhere, we cross the shadows and stroll under the gazes of bronze conquerors and national heroes, sitting horseback or striding boldly, arms in hand. Anchors of ideology, these monuments honor the victors of history, as Walter Benjamin called them – those who step on and over the defeated, in an unbroken chain of domination stretching back into the mists of time. But the politics of remembrance are caught in the force field of violence, and the dead are called to both sides in the class war. The combat of cultures of the dead is integral to the struggles of the living, and therefore “not even the dead will be safe,” as Benjamin put it, “if the enemy wins.” Heroic memorials have become the flashpoints of contemporary struggles over the interpretation of history, all the more so as fascist mass movements establish themselves across Europe and much of the world. This talk looks at some recent episodes in a history of iconoclastic class struggle in so-called public space, from the interventions of the Situationist International following May 1968, to the 1998 dismemberment of the Spanish conquistador Juan de Oñate by an anonymous indigenous collective in New Mexico, to the antifascist mobilization against the 2017 Unite the Right rally at the statue of Confederate general Robert E. Lee in Charlottesville, Virginia.

Gene Ray is a critical theorist and Associate Professor at Geneva School of Art and Design. He is the author of Terror and the Sublime in Art and Critical Theory, and is coeditor of Art and Contemporary Critical Practice: Reinventing Institutional Critique and Critique of Creativity: Precarity, Subjectivity and Resistance in the ‘Creative Industries’. His essays and co-authored texts have appeared in Third Text, South as a State of Mind, Historical Materialism, Radical Philosophy, Monthly Review, Left Curve, Brumaria, Nordic Journal of Aesthetics, and Yale Journal of Criticism, as well as in numerous edited volumes.

Forensic Architecture Violence, Fast and Slow

October 5, 2019 by aporrox

27 September—23 November 2019

Solo show

Forensic Architecture

Violence, Fast and Slow

Turner Prize nominees Forensic Architecture (FA), present their first solo exhibition in Greece, entitled “Violence, Fast and Slow” at State of Concept Athens, curated by iLiana Fokianaki. The exhibition is an overview of the agency’s varied and interdisciplinary practices. Known in Greece for their investigations of the murders of Pavlos Fyssas and Zak/Zackie Kostopoulos, FA will introduce a wide-ranging body of international casework, undertaken since the agency was founded by director Eyal Weizman in 2011. This presentation is focused on a core aspect of Forensic Architecture’s research, which they call “cartographies of violence”.

Performative archiving in Kosmos

June 2, 2016 by aporrox

Panos Kouros

Performative archiving in Kosmos. Preliminary remarks.

Lecture at the Kolloquium at Humboldt-University
Institut für Musikwissenschaft und Medienwissenschaft
Fachgebiet Medienwissenschaft

11.5.16

At the junction of performative urbanism and art in the public sphere,sonic arts and archival media studies, /Kosmos/ project relies on a methodof real-time archiving of public space that I have termed ‘performative archiving action’. Works areundertaken in Kosmos, Berlin and Neos Kosmos, Athens, in the different contexts of urban regeneration pressures in these neighborhoods. Archiving is conceived as performance creating conditions for emerging public sphere(s); linking acting persons, dispersed publics, different localities through specific actions of documenting/ classifying/ re-using/ re-contextualizing data, and made public as a continuum across web interfaces and interhuman dispositions. The performative aspect relates to both human performing tasks and the internal generative operations of the archive.

GRACE OF INTENTION: PHOTOGRAPHY, ARCHITECTURE AND THE MONUMENT

October 26, 2015 by aporrox

Grace of Intention: Photography, Architecture and the Monument Oct 15 — Dec 23, 2015

MUSEUM OF CONTEMPORARY PHOTOGRAPHY, 600 S MICHIGAN AVE, CHICAGO, IL 60605

Opening Reception: Grace of Intention

Image credit: Jan Kempenaers, Spomenik #3 (Kosmaj), 2006

Monuments are deliberate gestures – objects or structures created to commemorate an event, person or era. Their meaning is usually imposed, and they often serve as vehicles for the communication of civic qualities like valor and duty, or to underscore a foundational political narrative. But their meaning can transform, changing over time as the relevance of their symbolism ebbs and flows due to social and political shifts. Like monuments, architecture and photography are also inflected with a grace of intention, and both have the ability to commemorate or represent a nation, event, time or place. Like monuments, their meaning often shifts due to time and context. Furthermore, the act of photographing monuments and buildings transforms them, sometimes revealing some of their original qualities and more closely evoking the responses that they were originally intended to have.

Grace of Intention: Photography, Architecture and the Monument examines the work of eight international artists, some of whose work addresses actual monuments, some whom look at architecture and its relationship to memory and how its importance and symbolism can shift over time, and others approach the idea of the future monument.

Μάθημα Επιλογής: Χωρίς Μνήμη: Εργασίες δημόσιας τέχνης

April 7, 2015 by aporrox

NYC officials remove Edward Snowden statue secretly installed in Brooklyn park

A sculpture of Edward Snowden stands atop a column in Brooklyn’s Fort Greene Park on Monday, April 6, 2015.

IMAGE: AYMANN ISMAIL/ANIMALNEWYORK

NEW YORK — Dressed in reflective yellow construction gear while working under the cover of darkness early Monday, a small group of artists installed a tribute to NSA-leaker Edward Snowden in a Brooklyn park.

But it was gone by midday.

The Snowden bust stood atop a column at the Prison Ship Martyrs Monument in Fort Greene Park, a site built to honor more than 11,000 American prisoners of war who died aboard British ships during the American Revolutionary War.