Η εκπαίδευση της τέχνης στο διευρυμένο πεδίο δυνατότητας δράσης της αρχιτεκτονικής
Πάνος Κούρος
Παρουσιάζονται το πρόγραμμα και οι αρχές διδασκαλίας και έρευνας της τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Πατρών. Από το 2000 έως σήμερα το Τμήμα συγκρότησε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκπαίδευσης και έρευνας στην τέχνη με στόχο να εισάγει σταδιακά τους φοιτητές στις πρακτικές και τους λόγους που συνδέονται με την “αρχιτεκτονική” στροφή της σύγχρονης τέχνης. Οι τάσεις της μετα-εννοιολογικής τέχνης που δρουν με μια πολλαπλότητα μεθόδων και διαδικασιών στο κοινωνικό πεδίο και στο πεδίο των διανθρώπινων σχέσεων διαμόρφωσαν μια νέα χωρική οντολογία της τέχνης που συναντά σήμερα εκείνες τις τάσεις της αρχιτεκτονικής που παρέχουν “δυνατότητα δράσης” (agency) ή ενδυνάμωσης, παρεμβαίνοντας σε προβληματικές αστικές συνθήκες.
Τα μαθήματα τέχνης συσχετίζουν την σπουδή/κατάρτιση στα εικαστικά μέσα με project based διερευνήσεις στον αστικό δημόσιο χώρο. Η έμφαση δεν είναι στην τεχνική εκμάθηση των αναπαραστατικών μέσων σε ένα α-ιστορικό πλαίσιο, αλλά στη σπουδή των μέσων σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους και με το context, σε ένα σχέδιο καλλιτεχνικής έρευνας που ταυτόχρονα κατανοεί κριτικά το χώρο, νοηματοδοτεί εκ νέου τις κατασκευές του ή παρεμβαίνει σε αυτές. Στα μαθήματα επιλογής διερευνώνται in-situ στρατηγικές, μέθοδοι, πρακτικές εμπλοκής στη δημόσια επικράτεια με διακαλλιτεχνικά μέσα, αναπτύσσοντας προβληματικές που σχετίζονται με τη μνήμη, τις έμφυλες ταυτότητες, την κοινωνική διαστρωμάτωση, κ.α. Σε ερευνητικές και διπλωματικές εργασίες οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν προτάσεις ή πρότζεκτ αστικών παρεμβάσεων με έννοιες, εργαλεία και διαδικασίες δημόσιας τέχνης, δοκιμάζοντας νέα υβριδικά πεδία άσκησης της αρχιτεκτονικής. Παράλληλα, πολεοδομικά πρότζεκτ και συλλογικές δράσεις του Εργαστηρίου τέχνης/αρχιτεκτονικής στη δημόσια σφαίρα, επιμελητικά έργα στο πλαίσιο προγραμμάτων βασικής έρευνας, δοκιμάζουν, εκτός προγράμματος σπουδών, πειραματικές εργασίες σε αστικές περιοχές που βιώνουν ριζικές αλλαγές εξαιτίας της μετανάστευσης, του εξευγενισμού, κοινωνικών αποκλεισμών.
H εκπαίδευση με τα εργαλεία και τις προβληματικές των σύγχρονων κριτικών πρακτικών τέχνης συμβάλλουν στην ανανέωση των λόγων που καθορίζουν τα όρια ευθύνης και τους ρόλους του αρχιτέκτονα, καθώς και στη διεύρυνση της αρχιτεκτονικής πρακτικής πέρα από το σχεδιασμό κτιριακών αντικειμένων, προς νέες διαδικασίες πολιτικής εμπλοκής που περιλαμβάνουν θεσμούς, κοινότητες, θεωρίες και δράσεις.